Kahramanlık, büyük cesaret, fedakârlık ve mertlik gerektiren bir özelliktir ve bu özellikler yalnız en zorlu anlarda, insanın en büyük sıkıntılarla karşılaştığı zamanlarda ortaya çıkar.
Böyle anlarda insanlar korkularını bir kenara bırakır ve başkalarının hayatını korumak adına kendi canlarını feda ederler. Sonuçta onlar tarihe ebedi kahramanlar olarak geçerler. Her mesleğin kendi zorlukları vardır ve bu zorlukların üstesinden gelen kahramanlar da mevcuttur. Bu mesleklerden biri de havacılık alanıdır. Birçok ülkede olduğu gibi, hem Azerbaycan’da hem de kardeş ülke Türkiye’de bu alanın zengin bir tarihi vardır.
Havacılığın tarihi eski zamanlara dayansa da, Azerbaycan'da bu alanın gelişimi 20. yüzyılın başlarına rastlar. İlk uçak uçuşları 1910 yılında Bakü'de gerçekleştirilmiş olsa da, o dönemde yerel yönetimlerin Havacılık Subayları Okulu’nu zamanında faaliyete geçirmesiyle bu alanın gelişimi için zemin hazırlanmıştır. Havacılık tarihine geçen ilk Azerbaycanlı havacıların faaliyetleri 1910-1920 yıllarına rastlamaktadır. Bu dönemde E.S. Verdiyev, F.A. Gayıbov, F.M. Kacar gibi cesur kahramanlarımız havacılık alanında ün kazanmışlardı. Yalnızca erkekler değil, kadın pilotlarımız da havacılık tarihinde isimlerini altın harflerle yazdırmışlardır. Ziba Dadaşova, Sona Nuriyeva gibi birçok kadın da bu alanda başarılar elde ederek havacılık tarihindeki yerlerini sağlamlaştırmışlardır.
Onlardan biri de Azerbaycan kadınlarının kahramanlık tarihinde özel bir yeri olan Leyla Memmedbeyova’dır. Kendisi ülkemizin ve Kafkasya’nın ilk kadın pilotu ve paraşütçüsü olarak tarihe geçmiştir. Leyla Memmedbeyova'nın hayatı ve çalışmaları yalnızca kadınların toplumdaki rolünün değişmesine neden olmakla kalmamış, aynı zamanda gelecek nesiller için de büyük bir ilham kaynağı olmuştur. Onun gösterdiği cesaret ve fedakârlık, kadınların her alanda büyük başarılar elde edebileceğini kanıtlamıştır.
Leyla Memmedbeyova 17 Eylül 1909’da Bakü’de dünyaya gelmiştir. İlk eğitimini Bakü’de alan Leyla Hanım’ın hayatında 1918’in trajik olayları – Mart soykırımı – derin izler bırakmıştır. O dönemde ailesiyle birlikte Astrahan’a göç etmiş, Azerbaycan Halk Cumhuriyeti'nin kurulmasından sonra yeniden Bakü’ye dönmüştür. 1922 yılında, henüz 14 yaşını doldurmadan, Kürdehane kökenli 19 yaşındaki Behram Memmedbeyov ile evlenmiştir. Büyük oğlu Firudin İkinci Dünya Savaşı’na, küçük oğlu Hanlar ise Karabağ Savaşları’na katılmıştır.
Leyla Memmedbeyova çalışma hayatına 1930 yılında başlamış ve havacılık alanında profesyonel eğitim almak için Bakü havacılık kulübüne yazılmıştır. Bir yıl sonra ilk uçuşunu gerçekleştiren Leyla, kısa sürede yeteneği ve cesaretiyle öne çıkmış, havacılık bilgisini daha da geliştirmek için Moskova’ya gitmiştir. Burada, 17 Mart 1933’te Tuşino havaalanında U-2 uçağından paraşütle atlayarak Sovyetler Birliği’nin ikinci kadın paraşütçüsü olmuştur. 1934 yılında Güney Kafkasya cumhuriyetleri arasında düzenlenen paraşütçü yarışmasında birinci olan Leyla Memmedbeyova, 1941 yılına kadar havacılık binbaşısı rütbesine kadar yükselmiştir.
Mesleğini sevdiği için Bakü havacılık kulübünde eğitmen olarak çalışmaya devam etmiş ve yüzlerce genç havacılık tutkununu yetiştirmiştir. İkinci Dünya Savaşı sırasında kadın olması ve ailesinde reşit olmayan dört çocuğunun bulunması nedeniyle cepheye gönderilmese de, savaşa dolaylı yoldan katılmıştır. Leyla Memmedbeyova binlerce paraşütçü ve hava indirme askeri yetiştirerek cepheye göndermiştir. Bunların arasında iki kişi – Adil Guliyev ve Nikolay Şeverdyayev – Sovyetler Birliği Kahramanı unvanına layık görülmüştür.
Leyla Memmedbeyova, 1949 yılında son uçuşunu gerçekleştirerek profesyonel pilotluk kariyerine son vermiştir. Daha sonra OADKYC’nin Bakü şubesinde başkan yardımcısı olarak çalışmış ve 1961 yılında emekli olmuştur. 1989 yılının Temmuz ayında vefat eden Leyla Memmedbeyova, Bakü'deki II. Fahri Hiyaban’da defnedilmiştir.
Leyla Memmedbeyova’nın kahramanlığı ve faaliyetleri, Azerbaycan kültüründe de yankı bulmuştur. Ünlü şair Mikayıl Müşfiq'in “Efşan” ve “Şöle” adlı manzumeleri ile halk şairi Samed Vurğun’un 1935 yılında yazdığı “Leyla” şiiri, bu cesur kadının edebi portresini ortaya koymuştur. 1934 yılında çekilen sessiz “İsmet” adlı sinema filmi ve 1995 yılında hazırlanan “Leyla” adlı belgesel film de Leyla Memmedbeyova’nın hayatına ve faaliyetlerine ithaf edilmiştir.
(N. Eldarqızı, Respublika, 2023) Kazakistan’da üretilen “Leyla” adlı insansız hava aracı (İHA) da onun onuruna bu adı taşımaktadır.
Şekil 1. Leyla Memmedbeyova
Kaynak: oxu.az
Bugün Bakü’nün Bakıhanov semtinde bir cadde de Leyla Memmedbeyova’nın ismini taşımaktadır.
Leyla Memmedbeyova’nın hizmetleri devlet düzeyinde de yüksek takdir görmüştür. Havacılıktaki başarıları ve toplumsal faaliyetleri nedeniyle 1936 yılında “Şeref Nişanı” madalyası, 1945 yılında “Kafkasya'nın Savunulmasına Katkı” madalyası, 1946’da ise “Çalışmada Üstün Başarı”, “Emek Cesareti” ve “Emek Emektarı” madalyaları ile ödüllendirilmiştir. En dikkat çekici noktalardan biri ise altı çocuk annesi olan Leyla Memmedbeyova'nın ödülleri arasında “Anneliğe Övgü” (Analık Madalyası) da yer almaktadır.
2017 yılında, Amerika'nın saygın yayın organı olan “Huffington Post”, Leyla Memmedbeyova hakkında bir makale yayımlamıştır. Makalede onun hayatı şu ifadeyle değerlendirilmiştir:
“O, yaşamı boyunca, kadınların Amerika Birleşik Devletleri’nden önce oy hakkına sahip olduğu Azerbaycan'da, tipik Müslüman kadın stereotipini yıktı.”
Leyla Memmedbeyova, 1949 yılında son uçuşunu gerçekleştirerek profesyonel pilotluk kariyerine son vermiştir. Daha sonra OADKYC’nin Bakü şubesinde başkan yardımcısı olarak çalışmış ve 1961 yılında emekli olmuştur. 1989 yılının Temmuz ayında vefat eden Leyla Memmedbeyova, Bakü'deki II. Fahri Hiyaban’da defnedilmiştir.
Leyla Memmedbeyova’nın kahramanlığı ve faaliyetleri, Azerbaycan kültüründe de yankı bulmuştur. Ünlü şair Mikayıl Müşfiq'in “Efşan” ve “Şöle” adlı manzumeleri ile halk şairi Samed Vurğun’un 1935 yılında yazdığı “Leyla” şiiri, bu cesur kadının edebi portresini ortaya koymuştur. 1934 yılında çekilen sessiz “İsmet” adlı sinema filmi ve 1995 yılında hazırlanan “Leyla” adlı belgesel film de Leyla Memmedbeyova’nın hayatına ve faaliyetlerine ithaf edilmiştir.
(N. Eldarqızı, Respublika, 2023)
Kazakistan’da üretilen “Leyla” adlı insansız hava aracı (İHA) da onun onuruna bu adı taşımaktadır
Şekil 2. Leyla Memmedbeyova
Kaynak: oxu.az
Leyla Memmedbeyova, sadece Azerbaycan’ın değil, tüm Kafkasya’nın ve bölgenin kadın havacılık tarihindeki ilk isimlerinden biri olmuş, cesareti, kararlılığı ve vatanseverliği ile Azerbaycan kadınının simgesine dönüşmüştür. Onun mirası ise bugün de genç nesillere örnek olarak, kadınların her alanda başarılı olabileceğini kanıtlamaktadır.
